Zorg ervoor dat handhaving juridisch mogelijk is
Comfortabel en veilig op straat en in het verkeer: twee begrippen die veel te horen waren op de Gebruikersdag voor wegbeheerders van Vialis in Utrecht, met als thema Handhaving en Veiligheid. Het een kan niet zonder het ander, maar het wordt de handhavers niet altijd makkelijk gemaakt.
Almere gebruikt cameratoezicht op afstand, vertelde Jaap Kroese van Stadstoezicht Almere. In het centrum en in Almere Buiten zijn 130 vaste camera’s geïnstalleerd (plus elf mobiele camera’s), waarvan de beelden 24/7 worden uitgekeken door observanten. Ze leveren een belangrijke bijdrage aan het behalen van de doelstellingen ‘schoon, heel en veilig’, want maandelijks registreren ze zo’n 400 incidenten op het gebied van openbare orde en veiligheid, maar ook zaken op het gebied van leefbaarheid en beheer. ‘Denk aan een lantaarnpaal die scheef staat, een gat in de weg of illegale dumping. Doordat we dit ook zien en actie ondernemen hebben we meer rendement van onze miljoeneninvestering.’
Wilco Duijf en André Kruithof van Arrivée hebben ons meegenomen in de parallellen tussen de parkeer- en mobiliteitsmarkt. In beide markten zien we een verdergaande automatisering van de handhaving en een toename op het gebied van veiligheid. De conclusie op basis van hun ervaringen op het gebied van onderhoud van stadsafsluiting was duidelijk: de beweegbare zuil in combinatie met verkeerslichten en camera’s zijn te storingsgevoelig, wordt de weggebruiker onvoldoende begrepen en moeilijk te handhaven. Alternatieven voor de zuil zijn er nu volop: afsluitingen zonder zuil en voorzien van camera’s, die op basis van kentekens of andere unieke gegevens analyseren of een passant wel of niet het gebied in heeft gemogen. Bij onterechte passage wordt de passant beboet. En hiermee zouden de zuilen snel verdwijnen uit het straatbeeld.
Daar waar afsluiting in eerste instantie bedacht waren om ongewenst verkeer in de binnenstad te weren in verband met doorstroming, geluid en emissie, zou de toepassing met zuil nu wel weer vaker kunnen worden toegepast om terreur aanslagen als in Nice en Parijs te voorkomen. Zij toonden aan dat het gebruik van betonblokken op de weg in feite onvoldoende veilig is. Een vrachtwagen rijdt er met een gemiddelde snelheid dwars doorheen zonder echt afgeremd te worden. ‘De beweegbare zuilen houden zo’n vrachtwagen beter tegen en zijn daarmee mogelijk wel veilig door een combinatie van de oude en de nieuwe oplossing’. Bij een combinatie van de beweegbare zuil, die alleen omhoog gaat als er sprake is van mogelijke onveilige (terreur)situatie met de camera’s, wordt de baten van beide systemen het beste uit genut’.
De wegbeheerder heeft bij zijn werkzaamheden met veel verschillende wetten en regels rekening te houden, zo bleek uit het betoog van Hillie Talens van het CROW. Voor de hand liggend is de verkeerswetgeving, maar er is daarnaast nog veel andere wetgeving die een rol kan spelen. Denk aan milieuwetgeving, de Wet geluidhinder, de Wet vervoer gevaarlijke stoffen, de Flora- en faunawet, om een kleine selectie te noemen. Er zijn normen, Nederlandse (NEN) en Europese (CEN) en richtlijnen van het CROW op talloze gebieden (bebakening en markering, bewegwijzering, rotondes, om opnieuw een selectie te noemen).
Wegbeheerders, ga er maar aan staan! Dat zullen ze wel moeten, want de wegbeheerder is aansprakelijk voor gebreken aan de weg en voorwerpen en losse substanties op de weg. Die aansprakelijkheid is geen fictie: gemeenten krijgen zo’n 1600 aansprakelijkheidstellingen per jaar, waarvan er 1000 te maken hebben met wegbeheer en de openbare ruimte. Toch is dat geen reden tot paniek, stelde Talens het gehoor gerust: ‘Gebruik je gezonde verstand bij de toepassing van richtlijnen.’ Richtlijnen zijn een hulpmiddel voor ontwerp en beheer. Ze hebben een juridiserende werking, maar richtlijnen zijn, anders dan wetgeving, niet van dwingende aard. Afwijken van de richtlijnen mag, als je dan maar zorgt voor een goede onderbouwing die eventueel ook bij de rechter standhoudt.
Dat handhaving niet altijd eenvoudig is, bleek uit het verhaal van Koos van Rossen, verkeersanalist bij de politie in Rotterdam. Zijn opvatting: ‘We regelen te veel, we regelen het onjuist en we zijn niet consequent.’ Er staat daardoor een palenwoud aan borden langs de weg met onduidelijke en soms zelfs tegenstrijdige aanwijzingen. Van Rossen snapt de wegbeheerders wel (‘Een bord plaatsen is goedkoper dan de infra aanpassen’), maar het is niet geloofwaardig en in sommige gevallen gaat de politie er dan ook niet op handhaven. Hij waarschuwt: ‘Weginrichting en bebording moeten met elkaar in overeenstemming zijn. Wegbeheerders moeten beter nadenken, bij sommige borden is handhaving niet eens mogelijk omdat ze juridisch niet kloppen.’ Dat geldt ook voor de snel populair wordende ‘gaybra’ in plaats van een gewone zebra: ‘Juridisch gezien is dat een verboden inrichting op de weg.’
En dat terwijl handhaving juist hard nodig is, aldus verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen, omdat we collectief last hebben van zelfoverschatting. Zo vindt praktisch iedereen met een rijbewijs dat hij beter rijdt dan de gemiddelde automobilist. Bovendien vertonen we imitatiegedrag, zoals harder gaan rijden als anderen om ons heen dat ook doen. Handhaving is dan ook nodig om mensen bij de les te houden. Het belangrijkste daarbij is de pakkans. Zijn advies is dan ook: zorg voor meer blauw en meer camera’s op straat. Tertoolen: ‘Minder staandehoudingen is dan ook slecht voor de handhaving en de veiligheid.’
Veiligheid is in toenemende mate ook een kwestie van digitale veiligheid, hield Robin de Haas van KPN het gezelschap voor. Data zijn het nieuwe goud, alles wordt smart en dat betekent ook dat alles gehackt kan worden; de recente cyberaanval waardoor onder meer Q Park computerproblemen had illustreerde dat weer eens. Het gevolg: klanten mochten de garages zonder te betalen verlaten. De Haas: ‘Daar gaat je verdienmodel.’ Voor wegbeheerders speelt vooral het gevaar van datalekken. Sinds 1 januari vorig jaar is er een meldplicht voor dergelijke lekken bij de Autoriteit Persoonsgegevens, terwijl er een Europese meldplicht met boetes aan zit te komen.
Ook als het om de fiets gaat is veiligheid een belangrijk thema. Het fietsgebruik neemt snel toe, onder meer door de populariteit van e-bikes en speed pedelecs. Ze vormen een uitdaging voor weggebruikers die moeten wennen aan de hoge snelheid, en voor wegbeheerders die er met de inrichting van de infrastructuur rekening mee moeten houden. Er zijn veel eenzijdige ongevallen met fietsers die tegen paaltjes rijden of op een trottoirrand stuiten. Het Fietsberaad, kenniscentrum voor fietsbeleid, buigt zich over deze en veel andere kwesties rond het fietsen, vertelde voorzitter Tymon de Weger. Zo’n ‘kwestie’ is de beschikbaarheid van voldoende en voldoende goede stallingsruimte bij drukke locaties zoals stations. Een dure e-bike laat je immers niet zomaar in de regen op straat staan. De Weger: ‘Fietsparkeren bij stations was van iedereen en niemand, de gemeente, ProRail, NS. Voldoende capaciteit creëren lukt alleen als partijen met elkaar samenwerken en ook bereid zijn om eraan mee te betalen.’
Fietsen wordt (nog) prettiger en comfortabeler met de app Schwung, die Vialis momenteel samen met Infoplaza ontwikkelt. De ‘ondertitel’ van de app, ‘lekker snel door groen’, maakt duidelijk waar het om gaat. De gebruiker kan met Schwung groen aanvragen bij verkeerslichten. Willem Hartman van Vialis: ‘Het is niet de bedoeling dat de fietser dat onderweg gaat doen, dat is veel te gevaarlijk. Het is een zelflerende app, die met behulp van gps detecteert hoe de fietser rijdt en zo de vaste routes leert kennen. Dat is het dagelijkse woon-werkverkeer, maar de app ‘weet’ na een paar keer ook dat de gebruiker op dinsdagavond naar de sportschool gaat.’ De gegevens die daarvoor nodig zijn, worden geanonimiseerd opgeslagen zonder begin- en eindpunt van de route. De gebruiker hoeft geen profiel aan te maken. Door de samenwerking met Infoplaza – onder meer bekend van Weerplaza – kan de gebruiker voor vertrek zelfs een waarschuwing krijgen voor slecht weer (‘neem een regenpak mee!’). Hartman: ‘Schwung stimuleert veilig en gezond gedrag. Veilig omdat mensen minder vaak door rood zullen rijden, en gezond omdat het een stimulans is om te gaan fietsen.’ De verwachting is dat Schwung komend najaar verkrijgbaar is.